Preek pater Elias 26 december 2017 (Feest H. Stefanus)

De onschuld van Kerst is nog niet voorbij, we hebben misschien een traantje weggepinkt bij het zien van de roze wangetjes van het kindje Jezus in de kribbe, een ritueel dat zich natuurlijk herhaalt bij de geboorte van een kind in deze wereld, zij het dan nu met een liturgisch traantje, of we moeten al gelijk de eerste martelaar vieren. Daarbij natuurlijk denkend aan het feit dat Christus in deze wereld is gekomen om te sterven. Het doet me bijna denken aan mijn studententijd toen ik eigenlijk als eerste de Belgische striptekenaar Kamagurka had ontdekt, die toen nog niet grof was, maar wel een beetje absurd. Er was een tekening van twee wetenschappers die door een telescoop kijken naar Mars, en degene die kijkt roept uit: “er is leven op Mars.” Waarbij de ander vraagt: “wat zie je dan?” En de ander zegt: “een kerkhof.“ Het hoort inderdaad bij het leven, het sterven. En het zou jammer zijn wanneer we het martelaarschap dat we vandaag vieren, ineens zien als de mislukking van het Christendom. Het had zo mooi kunnen zijn. Zo had het moeten zijn, maar ja, het mag niet. Het feit dat het martelaarschap zo direct na de geboorte van Christus komt, is eigenlijk vooral een bevestiging dat Hij de absolute waarheid is.

We hebben natuurlijk allemaal een waarheid, een persoonlijke waarheid. Onze waarheid is altijd een beetje relatief. Laten we even wel zijn. De eerste keer dat we verliefd worden denken we dat dat de absolute waarheid is en dat niemand, en vooral onze ouders niet, begrepen hebben wat de ware liefde is. Met de tijd komt dan iets meer wijsheid. Na het eerste blauwtje dat je hebt gelopen weet je al dat die absolute waarheid iets relatiever blijkt te zijn dan je je had voorgesteld. Onze waarheid is relatief, maar er zijn ook absolute waarheden in ons leven. Het is gek, maar juist bij jonge mensen zit die intuïtie, ze zijn altijd op zoek naar mensen die wel in absolute waarheden geloven. Mensen waar je dus op kunt vertrouwen. U kent misschien wel het verhaal van Stalin die tijdens een vergadering de soldaten en officieren, van een hopeloos verloren Tweede Wereldoorlog, allemaal watjes noemde, die niet kunnen vechten, lafaards waren, en verraders. Waarop er één generaal was, Worolischof, die hem toeriep: “Stalin je hebt de beste officieren uitgemoord, vindt je het gek dat de soldaten niet weten hoe ze een geweer moeten vasthouden.” En het wonderlijk is dat het monster Stalin kwaad opkeek, maar vervolgens doorging met de vergadering. En die generaal is een van de weinigen die de zuiveringen van Stalin heeft overleefd en als oude man in zijn bed gestorven is. Waarom? Omdat zelfs deze engel van het kwaad, deze Antichrist, mensen nodig had die principes hebben. En die had Worolischof. Hij bewees dat er voor hem één absolute waarheid was, en daar zette hij zijn leven voor in. Door Stalin in het openbaar te beledigen. En Stalin begreep het, er is er één hier waarmee ik de oorlog kan winnen. En het gekke is , als de duisternis dat doorheeft, waarom hebben wij dan, wij die het Licht gestalte proberen te geven in ons leven, waarom hebben wij er dan zo’n moeite mee? Waarom is het zo moeilijk om mensen te vertrouwen die van principes leven? Die zichzelf niet als het principe zien, maar die wel principes navolgen die hoger zijn dan zij, en die ook gestalte geven. Want daar zoekt een mens tocht uiteindelijk naar. En het feit dat we het martelaarschap van Stafanus vieren direct na de geboorte van Christus is alleen maar om te laten zien, kijk Christus is de absolute waarheid. En wij hebben in ons leven maar een manier om de absolute waarheid te bevestigen, door ervoor in te staan. Er is maar één manier waarop wij tot het uiterste toe kunnen bewijzen, nu ja, bewijzen kan alleen God, maar in ieder geval van onze kant kunnen bevestigen dat we in absolute Waarheid geloven, dat is namelijk het martelaarschap.

Het Christendom is in principe niet de religie die in deze wereld zoveel goed zal doen dat de wereld ineens veel beter zal worden. Het Christendom is niet een godsdienst waar de maatschappij beter van moet worden. Het is allemaal waar. Als we een beetje in de geschiedenis kijken, dan wordt de maatschappij inderdaad beter van het Christendom. En er groeit een vertrouwen tussen de mensen die karakteristiek is voor de christelijke beschaving, want wat is nu precies de identiteit van de Christelijke beschaving? Dat is niet dat we een homohuwelijk hebben en dat onze koning en koningin ook gewoon gaan fietsen. Nee, onze identiteit is Christus die de bron is van een beschaving die inderdaad in het algemeen de mens meer vertrouwt, en waar de mensen elkaar meer vertrouwen, omdat ze op een absolute Waarheid vertrouwen die mens is geworden en zijn leven heeft gegeven, dat is zo. Maar het is niet het meest kenmerkende van het Christendom. De bron van het Christendom is niet dat we er beter of slechter van worden. Maar dat we geloven in een absolute waarheid. En er is maar één manier waarop je dat kunt bevestigen. Het is trouw te zijn tot het einde zelf in de dood. Dan sta je ervoor in. Dan leg je verantwoording af van waar je in gelooft.

Je ziet door de hele geschiedenis dat dat heel diep in de mens zit, we zoeken een zaak die het waard is om voor te sterven. Dan weet je namelijk ook welke zaak het waard is om voor te leven. Dat is iets wat bij mij altijd een beetje jeukt. Als ik de youtubes zie, de kranten lees, over het martelaarschap van de christenen in de wereld, natuurlijk is het erg, en natuurlijk moeten we opkomen voor de vervolgde christenen, dat spreekt vanzelf, maar om er nu van in paniek te raken. Ooh, ooh, ooh! Wat gaat het toch slecht in de wereld. Misschien komt het wel bij ons?! Christenen die vervolgd worden moet je inderdaad helpen. Maar wel, om zo te zeggen, met een glimlach zoals de martelaars zelf. Business as usual. Het feit dat de christenen in het Midden-Oosten worden vervolgd is niets nieuws. Dat is al dertien eeuwen zo. Vandaar dat die mensen zoveel wijsheid hebben wanneer ze naar onze beschaving kijken, want ze weten wat er aan de hand is. Ze hebben het meegemaakt, het zit om zo te zeggen in hun genen. Als ze niet vervolgd waren dan was het hele Midden-Oosten nog christelijk. En dat er veel soorten vervolgingen zijn dat moet is zo langzamerhand duidelijk zijn. Er zijn ook psychologische vervolgingen. De Russen hadden dat al door. Ze hadden eerst alle demonen losgelaten na de revolutie. Alles wat zielig dacht te zijn mocht iedereen die daaraan schuldig was vermoorden. Dat was een eenvoudige formule. Maar toen in de zeventiger jaren de mensen zo murw geworden waren dat er maar heel weinig mensen fysiek verzet pleegden (behalve dan de criminaliteit, dat was een soort verzet zonder ideologie), en steeds meer mensen weer belangstelling kregen voor het geloof, ja toen kwam de psychiatrische inrichting. Je was niet slecht voor de revolutie, maar ziek. Onder de laatste leiders van het communisme is de psychologie op een heel geraffineerde manier gebruikt om de laatste mensen mee te krijgen.

Ja en toen ging de natuur terugvechten. Toen bleek dat het systeem nooit kon werken. Zelfs als iedereen ‘genormaliseerd’ was. Want ook daar mogen we op vertrouwen, dat ook de natuur terugvecht. Net zoals die lopende bomen in “In de ban van de Ring’. Op een gegeven moment komt er een oerkracht los en dan is er geen houden meer aan. 

Het martelaarschap is doodgewoon. Dood gewoon, een bevestiging van waar we in geloven. En de vraag om de absolute waarheid komt vaak op een gewelddadige en provocerende manier vanuit de ziel naar boven, ook al kan het ook psychologisch geweld zijn. Want waarom hebben veel martelaren toch een zeker  gevoel voor humor betoond. En dan heb ik het bijvoorbeeld over het afschuwelijke martelaarsverhaal van Laurentius, keer me maar om want ik ben gaar aan de ene kant, terwijl hij levend verbrand werd. Terwijl je ook uit de communistische tijd de glimlach hebt van de priester die weer eens gevangen zit en die zegt tegen zijn bewaker: “het spijt me, maar je bent minder vrij dan ik”. Of, ik geloof dat het Thomas Moore was, die zijn baard opzij deed voor zijn onthoofding en zei: “die baard hoeft niet gehakt te worden, want die is onschuldig.” En toen hij op het schavot geholpen moest worden zei hij: “gelukkig, naar beneden gaan zal wat gemakkelijker gaan.” Waar komt in het uiterste toch de humor van deze mensen vandaan? Hoe kan het zijn dat de mensen die twintig Karmelietessen onthoofden in Frankrijk, na het begin van de democratie en de mensenrechten, en gelijkheid voor iedereen, hoe komt het dat de getuigen dan zeggen: “het leek of die nonnen bruidjes waren die naar hun huwelijk gingen.” Dat komt omdat een christen langzamerhand de wijsheid probeert te ontdekken van waar dat geweld vandaan komt. En waar die weerstand tegen Christus vandaan komt. En dan blijkt het uiteindelijk de angst te zijn.

Door alle eeuwen heen bewijs het martelaarschap dat de weerstand tegen Christus, innerlijk of uiterlijk, dat die voortkomt uit angst. Angst om naar het licht te komen. Christus is zo onschuldig en legt zo haarfijn uit wat er mis is met ons. Dat je een keuze moet maken. Mocht u iemand zoeken die lijdt aan zwart/wit denken, want dat is toch heel vervelend, weet dan dat Christus zelf zo iemand is. Wanneer wij voor Christus staan moeten we kiezen. Net als bij een kindje dat schreeuwt in de wieg, omdat het wil eten. Dan heb je geen keuze. Het heeft het natuurrecht om gevoed en getroost te worden. Dus voor een baby’tje heb je al geen keuze. Hetzelfde geldt voor Christus die om dorst schreeuwt aan het kruis. Dan hebben we geen keuze meer. Dan gaat alle moraal opzij. En dan moeten ze zeggen: “Ja of nee” tegen de absolute waarheid. Mocht u dus, net als de meerderheid van het Christendom, niet kunnen verwachten dat uw levensgeschiedenis vol staat met verhalen over uw moed en deugd. “In zijn kinderjaren las hij alleen maar de Bijbel.” “Hij liep al met boetegordeltjes rond.” Voor de meesten van ons is dat een beetje overtrokken. Het klopt niet helemaal. En als je zo geleefd heb moet je ook nog eens wonderen doen na je dood. U weet, je moet twee wonderen doen voordat je heilig verklaard wordt door de Katholieke Kerk. Dus er is nogal wat werk aan de winkel. En ik denk dat dat voor velen van ons net iets te veel gevraagd is. Zeker na mijn dood heb ik geen zin meer om wonderen te doen, ik heb mijn hele leven in de rare jurk moeten rondlopen, iedere keer bijna van de trap af vallen. Voor mij is het wel mooi zo. Wil me nu eens serieus theologisch onderhouden met Serafijnen en Cherubijnen na de dood. Eindelijk een serieus gesprek. Maar als je martelaar wordt, dan hoef je helemaal geen wonderen te doen na je dood. En dan maakt het ook niet uit of je nu aardig of onaardig bent geweest voor andere gezinnetjes en medebroeders.

Dat is ook een beetje zwart/wit denken. En dat is misschien wel onze opdracht vandaag. Waar zijn jullie eigenlijk bang voor. Ik weet nog de leukste uitspraak van president Obama, hij heeft toch echt komische dingen verkondigd. Het was van tevoren te zien dat hij een grappenmaker was, daarom gaven ze hem de Nobelprijs voor de Vrede voordat hij iets gedaan had. Een van de grappigste dingen die hij gezegd heeft is dat het terrorisme niets met de Islam te maken had, maar alles met religie. En wel het minst met de Islam. Dat wil zeggen het was de schuld van de Boeddhisten, het was de schuld van de christenen, van de animisten, en misschien ook wel van de veganisten. Maar niet van de Islam. Waar komt de angst van deze goede man vandaan om zulke onzin te verkondigen? En waar kwam de angst vandaan van de mensen waaraan Laurentius vroeg: “draai me maar om want ik ben aan deze kant gaar.” Waar komt die angst voor het licht vandaag? En die vraag lossen we niet zo snel op want het antwoord zit in de duisternis, is nogal onduidelijk. Daarom staat er in de Bijbel, ik meen in de Apocalyps, “ze hebben me gehaat: gratis, ze hebben me gehaat zonder reden, om niets.” De reden zullen we nooit vinden. Maar de angst moeten we er als een angel uittrekken. En ook vandaag, wanneer het martelaarschap uitermate beschaafd is, want we zijn natuurlijk heel erg ontwikkelt in Nederland. Wanneer je bijvoorbeeld bij Pauw wordt uitgenodigd om te discussiëren met Silvana Simons over welke programma’s je allemaal wel en niet mag kijken. Bijna niets meer. Het martelaarschap kan heel subtiel zijn. Mensen kunnen zoveel lagen van beschaving, angst en burgerlijkheid over hun ziel hebben dat het heel moeilijk is om die angst er nog uit te halen. Maar dat is wel onze opdracht. De angst die de mensen ervan weerhoud om de waarheid te zoeken. De angst die de mensen ervan weerhoud om de naaste lief te hebben en niet de arme Palestijn of Zuid-Afrikaan die heel ver weg woont en die we natuurlijk graag als slachtoffer kiezen. Want het eerste slachtoffer is toch onze naaste, namelijk van onszelf. Dat is de opdracht die Stefan ons toeroept. Omdat wij net als hij, niet Jezus zelf zijn, en Hem ook niet hoeven na te doen, maar dat we wel net als Hij op onze weg momenten zullen vinden waarin de hemelse Vader van ons de bevestiging vraagt. Inderdaad ik vertrouw op en geloof in een absolute waarheid. En de enige manier om daar werkelijk iets zinnigs over te zeggen is door je eigen leven te geven.

Amen.