Paus Franciscus en “de grote verdeeldheid”: de katholieke burgeroorlog komt dichterbij

gedeeltes uit het blog van Damian Thompson (1962), een Britse columnist

Enkele weken geleden vroeg ik mij af of in we ons bevonden in een vroeg stadium van een katholieke burgeroorlog ontketend door de verwarring over de kennelijke bereidheid van paus Franciscus om de pastorale benadering van de kerk jegens gescheidenen en homoseksuelen te verzachten. De vijandelijkheden begonnen gedurende de rampzalige synode over het gezin, waarop liberale functionarissen een persconferentie hebben gegeven waarop ze meedeelden dat de Kerk op het punt stond hertrouwd gescheidenen toe te laten tot de heilige communie en de positieve aspecten van homoverbintenissen te erkennen. De synodevaders waren laaiend over deze manipulaties van de procedures, stemden elk liberaal voorstel weg en lieten de paus in zijn hemd staan. Sindsdien heeft hij kardinaal Burke, de meest militante van de conservatieven, verwijderd van zijn positie als prefect van het hoogste gerechtshof van het Vaticaan. Beweren dat Burke’s bondgenoten zich beledigd voelen, is heel zwak uitgedrukt.

Onder de meer extreme traditionalisten (het etiket voor conservatieven die gehecht zijn aan de oude Latijnse liturgie) is Franciscus nu “de vijand” geworden. Zij erkennen dat hij “formeel” paus is maar hun echte loyaliteit ligt bij Benedictus XVI. De emeritus paus, broos maar geestelijk zeer bij te tijd – en bezorgd. Hij beschouwt zijn opvolger niet als een soort vijand maar hij is niet gelukkig. Onlangs lanceerde hij een verdediging van de Tridentijnse Mis die openhartiger was dan al wat hij als paus daarover heeft gezegd. Het leek een gecodeerd huldeblijk aan Burke te bevatten.

Nu heeft het ultra-traditionalistische blog Rorate Caeli de vertaling van een interview met Sandro Magister gepubliceerd, een doorgewinterde vaticanist. In dat interview preekt hij over Franciscus met een neerbuigendheid die raakt aan minachting.

….. Magister is een echte specialist. Hij de Vaticaancorrespondent van het blad L’espresso  en heeft in 40 jaar talloze exclusieve artikelen het licht laten zien. Hooggeplaatste prelaten gebruiken zijn website Chiesa om details te late lekken rond ophanden zijnde benoemingen en degradaties. En ik denk dat we zijn theorie serieus moeten nemen dat het katholisme zich verdeelt in twee grote kampen: die katholieken die erop vertrouwen dat Franciscus de leer van de Kerk zal bewaren en de anderen (inclusief de gematigde conservatieven) die dat niet doen.

Magister wil duidelijk benadrukken dat er geen haat tegen de paus bestaat onder de katholieke hiërarchie (dat wil zeggen de Vaticaanse curie en de bisschoppenconferenties over heel de wereld), maar eerder “verbouwereerdheid”.  Ook verwerpt hij de bewering in een nieuw boek, Non è Francesco (Het is niet Franciscus), van de hand van de journalist Antonio Socci, dat de verkiezing van Franciscus ongeldig zou zijn omdat de kardinalen de regels van de verkiezing zouden hebben overtreden, en dat Benedictus dus nog paus is.

Non è Francesco is een enorme bestseller in Italië. Waarom? Het voor de hand liggende antwoord is dat het publiek dol is op een Vaticaanse samenzweringstheorie al is die gefingeerd. Maar Magister schrijft het succes van het boek toe aan het feit dat de Italiaanse katholieken geschokt zijn door de opvatting van de paus over controversiële onderwerpen – vooral zijn “zwijgen over de moslimwereld”, dat lijkt op de moeite die Pius XII had Hitler te veroordelen omdat dit de levens van joden in gevaar zou brengen. Ik wil niet veel tijd besteden aan deze ingenieuze maar verkeerde analogie. Franciscus kan in de ogen van Magister niets goeds doen. Maar, ik herhaal, we kunnen zijn analyse van de crisis in de Kerk niet afwijzen al is ze tendentieus.

Bijvoorbeeld, in een deel van het interview stelt hij dat de Amerikaanse hiërarchie, die noch liberaal noch hard line conservatief is, in de war is door de gebaren van de paus richting onduidelijke veranderingen. “De kardinalen en aartsbisschoppen, zoals Timothy Dolan van New York, Patrick O’Malley van Boston, José Gomez van Los Angeles of Charles Chaput van Philadelphia, voelen zich geen van allen op hun gemak”, zegt hij.

Het is waar dat sommige kardinalen zich niet prettig voelden met de stijl van het pontificaat van Benedictus XVI, met name nadat hij het had opgenomen voor de Tridentijnse Mis. Maar Benedictus (een verrassing, gezien zijn reputatie) bestuurde de Kerk met zachte hand. Belangrijker nog, in tegenstelling tot Franciscus zinspeelde hij niet op een pastorale ontwikkeling ten aanzien van hete hangijzers op het gebied van de seksuele moraal waarop de US hiërarchie botste met Obama.

Berichten van Magister over het feit dat er onrust is onder de US kardinalen lijken waar te zijn. Zij leiden niet tot een “Grote Verdeeldheid”, de term die gebruikt wordt door Rorate Caeli. Maar, met het risico dat ik klink als een van de doemdenkers van Rorate, ik zie wel tekenen dat de Kerk aan het polariseren is in een pro- en anti-Franciscus kamp.

De media denken in termen van Franciscus, de hervormer, tegenover de reactionairen. Daar zit enige waarheid in maar de werkelijkheid is complexer. Inderdaad, Franciscus drijft een noodzakelijke hervorming door – met name rond de financiën van het Vaticaan die nu doorgevoerd worden door kardinaal Pell. Maar zijn goedkeurend knikken in de richting van een “hervorming”van de katholieke houding tegenover echtscheiding en homoseksualiteit (“wie ben ik om te oordelen?”) zijn moeilijk uit te leggen. Hetzelfde geldt voor zijn omgaan met de synode. Waarom gaf hij een forum aan liberalen uit de jaren 60 zoals kardinaal Walter Kasper wiens “als het goed voelt, doe het”-filosofie het goed doet in de seculiere wereld maar niet bij praktiserende katholieken?

Gematigde liberalen praten over een ‘pastorale” via media maar waar dat toe leidt zijn bisschoppen en priesters die een oogje dichtknijpen voor katholieken die de bijbelse en Vaticaanse leer over de zondigheid van seks buiten het huwelijk ontkennen. Dit gebeurt al, maar in toenemende mate gaan dit soort katholieken niet meer naar de Mis en hun kinderen verlaten en masse de Kerk. Dit is het patroon dat we mutatis mutandis bij de meeste godsdiensten kunnen waarnemen: degenen die blijven zijn de orthodoxen.

Tenslotte, we moeten rekening houden met het conservatisme onder de jongere clerus. Steeds als ik Rome bezoek zie ik meer seminaristen over het St-Pietersplein lopen in traditionele soutanes, met sportieve kapsels, de scheiding aan de zijkant. Zij zijn op het eerste gezicht loyaal aan paus Franciscus maar vooral na de laatste paar maanden niet erg enthousiast over hem.

Hetzelfde geldt voor talloze priesters die pas gewijd zijn, met name in Amerika. Zijn willen nul verandering in de kerkelijke leer rond seksualiteit. Hun grootste vrees is dat Franciscus zal worden opgevolgd door een jeugdige liberale paus. Dat zal slechts gebeuren als Franciscus lang genoeg regeert om het college van kardinalen te vullen met progressieven net zoals Johannes Paulus II en Benedictus XVI het aangevuld hebben met conservatieven. Er wordt dus gebeden om het einde van dit pontificaat binnen maximaal 5 jaar.

Dit is geen prettige stand van zaken. Als paus Franciscus een “Grote Verdeeldheid” wil afwenden, zal hij grote bestuurlijke en diplomatieke kwaliteiten moeten laten zien. Ongelukkigerwijs lijkt hij die niet te bezitten.