Inleiding
Dit
artikel geeft een kritische bespreking van de ‘Theologie van het Lichaam’ (afgekort
als TvL). De TvL is een visie op de mens, op de lichamelijkheid, het huwelijk
en de geslachtsgemeenschap zoals die is geleerd door de paus Z. Johannes Paulus
II tijdens meer dan 100 audiënties van 1979 tot 1984. In deze audiënties geeft
de paus een integrale visie op de menselijke persoon, zijn lichaam en geest.
Het lichaam geeft volgens hem belangrijke aanwijzingen voor antwoorden op de
fundamentele vragen van ons leven. In de bespreking in dit artikel richten we
ons met name op de menselijke seksualiteit, de voorplanting en het huwelijk.
Het is geenszins mijn bedoeling om middels dit artikel het laatste woord in
deze discussie te spreken, veeleer wil ik door mijn kritische bespreking
aanzetten tot nadere studie en discussie over dit onderwerp, in het licht van
de H. Schrift, de Traditie en eerdere uitspraken van concilies en pausen.
Het
schrijven van dit artikel was een moeizaam en langdurig proces, het bleek niet
eenvoudig om het juiste zicht op deze zaken te krijgen. Dit komt onder andere doordat
de Theologie van het lichaam van de Z. Johannes Paulus II geschreven is in
tamelijk wollig taalgebruik, waar maar lastig grip op te krijgen is. Het zijn audiënties
die meer een meditatief karakter hebben en die bedoeld zijn om een komende
synode (in 1980) voor te bereiden[1].
Het is dus geen afgesloten dogmatisch werk, met een eenduidig logische
verhandeling. In dit artikel behandelen we niet alleen de TvL zoals Johannes
Paulus II ons die leert, maar ook de uitleg zoals die door vele interpreten van
de TvL gegeven wordt.
Ik ben
veel dank verschuldigd aan wijlen priester C. Goedhals die in een boek[2]
een heldere uiteenzetting geeft van wat de Kerk leert en
een kritische bespreking van de theologie van de Z. paus Johannes Paulus II.
Verder dank aan Leontien Bakermans die me steeds gestimuleerd heeft om dit
artikel te schrijven en die veel nuttige feedback en achtergrondinformatie gegeven
heeft.
Tijdbom
George Weigel noemt de TvL een van de meeste dramatische
verschuivingen in de Katholieke theologie[3]. En een theologische
tijdbom die elk moment kan afgaan met dramatische gevolgen. Volgens hem heeft
deze visie op seksualiteit en liefde nog niet ten volle haar uitwerking gehad, de
TvL zal dramatische veranderingen teweegbrengen in het denken over vrijwel elk
onderdeel van de geloofsbelijdenis.
Met de TvL bedoelen we uitdrukkelijk niet
alleen de visie zoals die wordt weergegeven in de audiënties van JPII, maar we
betrekking hierin ook de visie zoals die door de meeste uitleggers van de TvL wordt
uitgedragen. De kern van de kritiek richt zich op de volgende punten. Het
verheerlijken en centraal stellen van het lichaam en het vergoddelijken van de
seks door in de geslachtsgemeenschap het beeld van God te zien en het
verschuiven van de doelen van een christelijk huwelijk[4]. Niet langer is de
voortplanting het eerste en meest voorname doel, maar er is sprake van drie
doelen en alle doelen worden op een lijn gesteld (voortplanting, liefdestrouw
tussen de echtgenoten en opvoeding van de kinderen). Toch is het niet zo dat Johannes
Paulus II zich tegen de visie van zijn voorganger keert, integendeel, aan het
eind van zijn audiënties[5] bevestigt hij wat Paus Paulus
VI in zijn encycliek Humanae Vitae leerde betreffende anticonceptie.
De status van de TvL
Is paus
Johannes Paulus II onfeilbaar geweest in zijn audiënties waarin hij de TvL
bespreekt? Wanneer deze audiënties onfeilbare uitspraken van de paus zijn dan zou
kritiek natuurlijk niet toegestaan zijn. Wanneer is een uitspraak onfeilbaar?
Volgende het eerste Vaticaanse concilie is een uitspraak onfeilbaar “Wanneer de
Bisschop van Rome met het hoogste leergezag (ex cathedra) spreekt, d.w.z.,
wanneer hij zijn ambt van herder en leraar van alle christenen uitoefenend met
het hoogste apostolische ambtsgezag definitief beslist, dat een leer over
geloof of zeden door de gehele Kerk gehouden moeten worden, dan bezit hij op
grond van de goddelijke bijstand, die hem in de heilige Petrus is beloofd, die
onfeilbaarheid, waarmede de goddelijke Verlosser zijn Kerk bij definitieve
beslissingen in zaken van geloofs- en zedeleer wilde zien toegerust.” Bepaalde
uitspraken van de encycliek Humanae Vitae hebben een dergelijk karakter waarin
plechtig namens de Kerk verklaart wordt dat abortus altijd te verwerpen is, ook
de zogenaamde therapeutische abortus, tevens wordt in deze encycliek het
gebruik van voorbehoedsmiddelen veroordeeld. De audiënties van paus Johannes
Paulus II hebben een heel ander karakter, ze zijn bedoeld als meditaties en
onderwijs ter voorbereiding op de synode die komen gaat. Dit blijkt duidelijk
uit wat de paus zelf zegt aan het begin van zijn audiënties: “De cyclus van
overdenkingen die we vandaag begonnen zijn willen we voortzetten in de volgende
ontmoetingen op de woensdag, en heeft tot doel, naast andere, om op afstand het
werk van de voorbereiding van de Synode te volgen.[6]”
Daarmee moge duidelijk zijn dat er geen sprake is van een onfeilbare uitspraak.
Een tweede aanwijzing voor het feit dat deze audiënties geen onfeilbare
uitspraken zijn is dat ze gepubliceerd zijn in de ‘Insegnamenti di Giovanni
Paolo II’, een verzameling van meer informele geschriften van de paus, en niet
in de officiële en gezaghebbende Acta Apostolicae Sedis (A.A.S.) van de Heilige
Stoel.
Het lichaam verheerlijkt
De naam
‘Theologie van het Lichaam’ op zich is al problematisch, immers, ‘Theos’ is
Grieks voor 'God' en ‘logos’ is Grieks voor 'woord' of 'leer'. In de theologie
draait het dus allemaal om God en niet om de mens en zijn lichaam, waarvoor in
de TvL juist een centrale plaats wordt ingeruimd.
Volgens de
TvL werd Adam zich door zijn lichaam ervan bewust mens te zijn, zijn lichaam is
wat hem onderscheid van de andere levende wezens, van de dieren[7].
Dit is een vreemde constatering, een aap heeft ook een lichaam, waarom is een
aap dan geen menselijke persoon? Het hebben
van een lichaam is toch geen onderscheidend kenmerk? Evolutionisten willen ons doen geloven dat de
mens een doorontwikkelde aap is, maar dit is toch in tegenspraak met de H.
Schrift. Het wezenlijke onderscheid tussen mensen en dieren is immers dat de
mens een onsterfelijke ziel heeft, iets dat dieren niet hebben, dàt is het
wezenlijke verschil.
Ook
binnen het huwelijk heeft het lichaam een centrale plaats[8].
Zo heeft audiëntie nummer 17 als titel: “Het geven van het lichaam vormt een
authentieke gemeenschap.” Volgens de TvL wordt het huwelijk eerst en vooral
gevormd door het één vlees worden, waarbij dit één vlees worden met name slaat
op de geslachtelijke eenwording van man en vrouw. Dit is in tegenstelling met
wat de Kerk altijd geleerd heeft en zoals het bijvoorbeeld is samengevat in Casti Connubii
van Paus Pius XI: “Door het huwelijk worden dus de zielen verbonden en samengesmolten, en dat wel eerder en sterker
nog dan de lichamen; en dat niet als gevolg van een voorbijgaande opwelling van
de zinnen of vluchtige neiging van het hart, maar als gevolg van een
weloverwogen en vast besluit van beider wil; en uit deze samensmelting van de
zielen ontstaat krachtens Gods bestel de heilige en onverbreekbare band.[9]”
Door de
lichamelijke eenwording van man en vrouw tot centrum en essentie van het
huwelijk te maken wordt het huwelijk van de heilige familie ongeloofwaardig.
Hun huwelijk is dan immers geen volwaardig huwelijk meer, omdat het niet
geconsummeerd is, er heeft geen geslachtsgemeenschap plaatsgevonden. Maar een
huwelijk is er niet afhankelijk van of het al dan niet geconsummeerd wordt, voorwaarde is wel dat beide elkaar het recht
geven op hun lichaam, maar wanneer beide er vrijwillig mee instemmen om af te
zien van geslachtsgemeenschap is het huwelijk desondanks geldig.
In de TvL
is het ook het lichaam dat naar Gods beeld geschapen is, in het lichaam(elijke)
lijkt de mens op de Drie-eenheid[10].
Een bizarre gedachte, aangezien God Geest is en geen lichaam heeft. De
ouderen onder u hebben misschien nog de
oude Schoolcatechismus uit het hoofd moeten leren, daar staat: “De ziel is
geschapen naar het beeld en de gelijkenis van God, doordat ze begaafd is met
verstand en wil, en geroepen tot het bovennatuurlijk leven van de genade.” Ook
St. Thomas zegt heel uitdrukkelijk dat het de ziel is die op Gods beeld
gelijkt, hij verwijst hierbij naar Efeze 4 vers 23 en 24: “gij moet u
vernieuwen naar de inwendige geest; gij
moet den nieuwen mens aantrekken, die naar Gods beeld is geschapen in ware
gerechtigheid en heiligheid.”[11]
Twee heel andere uitgangspunten dus dan die van de TvL, die zegt dat het lichaam naar Gods beeld is geschapen.
Dit
‘beeld van God zijn’ wordt bij de TvL dus sterk ingevuld vanuit de
lichamelijkheid, zo zegt een uitlegger van de TvL op Radio Maria (in lijn met
wat JPII leerde): “De totale gave bij de
mens is dus dat ‘één vlees’ worden. De geslachtsdaad krijgt daardoor een enorm positieve duiding
in de Theologie van het Lichaam: juist op dat moment zijn man en vrouw
misschien wel het meest ‘beeld van God’….. De eenheid die in de hemel beleefd
wordt is oneindig veel groter als de eenheid die man een vrouw in de
lichamelijke seksualiteit kunnen beleven. Wat niet wegneemt dat de seksuele
eenwording van man en vrouw in de geslachtsdaad al wel als een hemelse ervaring
kan gelden, daar tenminste al sterk aan doet denken. De seksuele eenwording op
aarde is de icoon van de hemelse eenwording met God.”[12]
Wanneer man en vrouw het meest beeld van God zijn wanneer ze in de
geslachtsdaad één zijn, kan een priester nooit even sterk ‘beeld van God zijn’,
aangezien hij nooit geslachtsgemeenschap met een vrouw heeft. En de
geslachtsdaad een hemelse ervaring noemen is een vreemde gedacht, omdat het
huwelijk en dus ook de geslachtsgemeenschap in de hemel zal hebben afgedaan
(Mar. 12, 25). Dat het hebben van gemeenschap hemels is zullen Moslims vast wel
beamen, die hopen immers op 72 maagden in de hemel. En vele afgoden, zoals de
goden van de Grieken, waren seksgoden en tempels een soort bordeel. Maar het
Christendom is in dit opzicht altijd geheel anders geweest. De Christen weet
dat hij zijn vlees met de vleselijke begeerten moet doden en zo onthechten van
het aardse genot en zich voorbereiden op de hemel, op de ontmoeting met Zijn
Heer (Rom. 7, 7-8; Kol. 3, 5; 1 Joh 2, 16 enz.).
Ook een
andere uitlegger van de TvL ziet de seksualiteit als goed en als weerspiegeling
van het beeld van God zijn: “Seksualiteit zoals in de oorsprong beleefd, is de
meest diepe ervaring van eenheid tussen man en vrouw, zowel geestelijk als
lichamelijk. Het is een direct beeld van God.” En “Johannes Paulus II zegt dan
ook, dat wanneer man en vrouw éénworden in de huwelijkse daad, zij elke keer op
een speciale manier het mysterie van de schepping herontdekken.”[13]
In de TvL
is de geslachtsdaad (binnen het huwelijk) op zichzelf goed[14],
volgens bovenstaande uitleggers zelfs zo zeer dat de mens op dat moment misschien
wel het meest beeld van God is, dit heeft grote consequenties. Het betekent
namelijk dat de mens dat goed ook altijd mag nastreven, ook wanneer dit niet (kan
leiden) leidt tot een zwangerschap, het nastreven van iets goeds is immers
nooit verkeerd. Waarmee voorbehoedsmiddelen niet langer absoluut verkeerd zijn,
immers het is niet verkeerd om een bepaald goed na te streven, ook wanneer
hierin niet de uiterste consequentie van een erop volgende zwangerschap wordt
aanvaard. Ook toepassen ‘Natuurlijke Familie Planning’ zonder dringende reden, NFP
is bij goed gebruik nu even betrouwbaar is als de pil, is vanuit dit
perspectief van TvL moreel prima te verdedigen.
Ook
Protestanten zijn van mening dat seksualiteit op zichzelf iets goeds is.
“Seksualiteit is door God geschapen, en daarom goed. Het is niet ongeestelijk
om van seks te genieten!”[15]
Het is vanuit dit standpunt bezien logisch dat protestanten tegen het celibaat
zijn, immers hoe zou je bewust afstand doen van iets dat door God geschapen is
en dat dus zeer goed is. Maar er zijn meer dingen die God geschapen heeft en
die desondanks niet perse nastrevenswaardig zijn, zoals urineren, wat ook geschapen
is, maar daarmee nog geen goed werk is. Of zoals eten en drinken een natuurlijk
goed is, wat noodzakelijk is voor het onderhouden van ons lichaam, maar het is
geen goed werk dat we als gelovige moeten nastreven, maar daarentegen maakt vasten
wel deel uit van een heilig en vroom leven. Om die reden is het (tijdelijk) afzien
van eten of luxe passend bij het leven van de Christen, zoals ook het
(tijdelijk)afzien van geslachtsgemeenschap binnen het huwelijk past bij een
toegroeien naar de God (1 Cor. 7, 5).
Geslachtsgemeenschap als beeld van Drie-enigheid
Paus Johannes Paulus II ziet de gemeenschap die man en vrouw samen vormen als een beeld van de
gemeenschap van Personen die God is[16].
De paus baseert dit met name op Gen. 1 vers 27: “En God
schiep den mens als zijn beeld. Als het beeld van God schiep Hij hem; Man en
vrouw schiep Hij hen.“
De zinsnede “het beeld van God” laat de paus ook slaan op het laatste deel van
dit vers “Man en vrouw schiep Hij hen”. Dat is vreemd, het gedeelte ‘als het beeld van God schiep Hij hem’
verwijst immers naar het begin van de zin, naar ‘de mens’ en niet naar hun
schepping als man en vrouw. Wanneer de H. Schrift dat had willen leren dan had er moeten staan: ”En God schiep den mens als zijn beeld, Man en vrouw schiep Hij hen, als
het beeld van God schiep Hij hen”. Maar dat staat er niet, er staat dat Hij hem (de mens)
schiep naar Zijn beeld. De paus laat dat
‘naar Gods beeld geschapen zijn’ verder ook slaan op hoofdstuk 2 vers 24:
“Daarom zal de man zijn vader en zijn moeder verlaten, en zijn vrouw aankleven;
en zij zullen tot één vlees zijn.”, het beeld van God zijn verwijst in die
gedachtegang dus ook naar het ‘tot één vlees zijn’. Een vreemde gedachte, en de
paus erkent ook wel dat dit er niet letterlijk zo staat, maar dat je wel zo zou
kunnen lezen[17].
Desondanks noemt hij dit aspect misschien wel het diepste theologische aspect
van alles wat je over de mens kunt zeggen.
Maar
wanneer het hier boven gegeven beeld niet klopt, wat wordt er dan wel mee bedoeld dat we naar het ‘beeld
van God’ geschapen zijn. We wezen er al op dat dit enerzijds duidt op de ziel
die geschapen naar het beeld en de gelijkenis van God, doordat ze begaafd is
met verstand en wil, en geroepen tot het bovennatuurlijk leven van de genade,
zoals dat gezegd wordt in de oude Schoolcatechismus en in de Catechismus van
Pius X. Maar het wordt verder duidelijk wanneer beginnen bij vers 26 van
hoofdstuk 1, in plaats van vers 27 dat de paus behandeld: “God sprak: Laat ons
den mens maken als ons beeld, op ons gelijkend; hij heerse over de vissen der
zee, de vogels in de lucht, de viervoetige dieren, en over heel de aarde met
alles, wat er op kruipt.” (vers 26). De mens is Gods beeld, en op Hem
gelijkend, die tweede toevoeging zwakt de eerste af, de mens is enigszins op God gelijkend. Het gelijk
willen zijn aan God is juist de kern van de zondeval (Gen. 3, 5). Wat met dat beeld van God zijn bedoeld wordt
blijkt uit het vervolg van dit vers waar staat: “hij heerse over de vissen der
zee, de vogels in de lucht, de viervoetige dieren, en over heel de aarde met
alles, wat er op kruipt”. Het gaat er dus om dat de mens (onder)koning is over
de aarde en over haar mag en moet heersen, de mens vertegenwoordigt God op
aarde. Niet veel later staat in het boek Genesis in hoofdstuk vijf vers drie: “Adam
was honderd dertig jaar oud, toen hij als zijn beeld, op zich gelijkend, een
zoon verwekte, wien hij de naam Set gaf.” Seth wordt beeld van Adam genoemd,
hij is het stamhoofd van de familie, Kaïn was immers door de moord op zijn
broer onwaardig om stamhoofd te zijn. Het vers daarna staat dat Adam nog vele
zonen en dochters kreeg, maar van die zonen en dochters wordt niet gezegd dat
ze zijn beeld zijn, omdat ze geen stamhoofd zijn. Geheel in lijn daarmee zegt 1
Kor. 11 vers 7: “De man moet zijn hoofd niet bedekken, daar hij het evenbeeld
is en de glorie van God; maar de vrouw is de glorie van de man.” De man is
evenbeeld en glorie van God, maar de
vrouw is de glorie van de man, er wordt dus op dit punt een tegenstelling
tussen man en vrouw gemaakt. Dit heeft te maken met de scheppingsordening die
in vers drie beschreven wordt: “het hoofd van iederen man is Christus; het
hoofd van de vrouw is de man; het hoofd van Christus is God..” Een
scheppingsordening die velen niet meer willen aanvaarden. De TvL uitleggers
negeren steevast het feit dat de man het hoofd is van de vrouw en gaan uit van de
wederzijdse onderdanigheid[18].
Hierin volgen ze trouwens gewoon de paus na die letterlijk heeft gezegd dat man
en vrouw in het huwelijk aan elkaar onderdanig moeten zijn[19].
Het lichaam een sacrament?
De mens
is door zijn lichaam, zijn mannelijkheid of vrouwelijkheid, ook een sacrament,
zo wordt door paus Johannes Paulus II gezegd. De mens heeft een bijzondere
gelijkenis met God, een gelijkenis die de paus ziet in de lichamelijkheid van
de mens, in zijn mannelijkheid en vrouwelijkheid en de echtelijke betekenis van
het lichaam[20].
Waarop hij concludeert: “En in die dimensie ontstaat aldus een oersacrament, te
verstaan als teken dat het van alle eeuwigheid af in God verborgen onzichtbare
mysterie op doeltreffende wijze in de zichtbare wereld overdraagt.“[21]
Maar hiermee wordt aan het woord sacrament een heel andere invulling gegeven
dan in de Traditie tot nog toe gebeurde. Volgens de catechismus van Pius X en
de Summa Theologiae van Thomas van Aquino, is een sacrament is een tastbaar en
werkzaam/doeltreffend teken van Gods genade, het is ingesteld door Christus, en
een heiligende remedie tegen de zonde, het heeft tot doel heeft om de ziel te
heiligen en tot God te brengen. Zo beschouwd is het vreemd om een lichaam en de
echtelijke betekenis van een lichaam een sacrament te noemen. Al helemaal
wanneer je het die betekenis geeft in de paradijselijke situatie, zoals de paus
doet, toen de mens nog geen zonde gedaan had en hij dus nog een zuivere ziel
had. Het klopt ook niet wanneer je het toepast op deze tijd, na de zondeval.
Immers de heiden of afgodendienaar heeft ook een lichaam en kent in veel
gevallen ook de echtelijke betekenis van zijn lichaam. Toch kun je niet zeggen
dat zijn ziel heiliger wordt en tot God gebracht wordt door het hebben van een
lichaam of door het hebben van geslachtsgemeenschap. Een lichaam kan een
sacramentalia zijn. Wanneer een lichaam na de zondeval door Gods genade
geheiligd wordt tot tempel van de Heilige Geest, dan kan zo’n lichaam, of de
botten ervan, na de dood tot relikwie worden en mensen helpen om te delen in
Gods genade, om genezing te vinden voor hun ziel. Maar dat geldt niet voor een
lichaam in het algemeen, maar voor een lichaam dat door gebruik van de
sacramenten en door Gods genade geheiligd is. De Rooms Katholieke Kerk is niet
dualistisch, en verafschuwt het lichamelijke niet. Maar dat lichaam moet wel
eerst geheiligd worden door het werk van God in zijn Kerk.
De
lichamelijkheid, mannelijkheid en vrouwelijkheid en de vleselijke eenwording
maken in de TvL dus integraal onderdeel uit van het sacrament van het huwelijk[22].
Heel anders spreekt de H. Thomas van Aquino hierover[23].
In zijn Summa Theologiae leert hij ons dat de vleselijke eenwording geen deel
uitmaakt van dit sacrament. Immers, in het paradijs was het huwelijk al door
God ingesteld, maar er was geen vleselijke eenwording. De vleselijke eenwording
maakt dus geen integraal deel uit van het huwelijk. Een sacrament is een teken
van heiligheid, en aangezien een huwelijk heiliger is zonder vleselijke
eenwording, is het dus zo dat deze vleselijke eenwording geen deel uitmaakt van
het sacrament van het huwelijk. Ook het huwelijk van de H. Familie toont ons
aan dat een huwelijk zonder de vleselijke eenwording waarlijk huwelijk is, en
zelfs een ultiem voorbeeld ervan. Het is weliswaar een optie en een recht dat
beide echtlieden binnen het huwelijk hebben, maar geen vereiste, aangezien een
huwelijk eerst en vooral samensmelting is
van de zielen en niet van de lichamen, zoals we eerder al aangaven naar
aanleiding van wat Paus Pius XI ons leert in Casti Connubii.
Oorspronkelijke eenzaamheid
In de
visie van de TvL was de eerste mens, Adam, in het paradijs eenzaam, totdat zijn
vrouw Eva geschapen werd. De paus noemt dit de oorspronkelijke eenzaamheid[24],
hij baseert het op Genesis 2, 18 waar staat: “Het is niet goed voor den mens,
dat hij alleen blijft. Ik zal dus een hulp voor hem maken, die hem past.” Die
eenzaamheid bestaat doordat de mens, als man zijnde, een vrouw aan zijn zijde
mist, de mens mist een seksuele wederhelft[25].
En de mens is pas volkomen gelukkig wanneer hij een vrouw naast zich heeft met
wie hij de genoegens van het huwelijksleven genieten kan[26].
Maar de tekst geeft helemaal geen aanleiding voor deze uitleg, Adam zegt niet
dat hij eenzaam is, maar het is God die zegt: “Het is niet goed voor den mens,
dat hij alleen blijft.” (Gen. 2, 18), hiermee geeft Hij aan dat het
scheppingswerk nog niet af is. Adam gaf de dieren namen, “maar vond geen hulp,
die hem paste.” Dit wil niet zeggen dat Adam een hulp nodig had, dat hij hulpbehoevend
was. Het is ook niet zo dat hij jaloers was op de dieren, omdat die wel als
mannetje en vrouwtje geschapen waren. Maar de term die bij ons vertaald is met
het woordje ‘hulp’ duidt op ‘evenbeeld’, ‘iemand die tegenover hem staat’. Het
accent in dit gedeelte ligt op het feit dat Adam de dieren namen geeft, daarmee
wordt aangetoond dat hij heerschappij heeft over de dieren, maar hij merkt ook
dat hij een geheel andere natuur heeft dan de dieren. Maar zodra hij zijn vrouw
ziet weet hij dat zij van gelijke natuur is. Wanneer Adam eenzaam zou zijn
geweest en hulpbehoevend dan zou hij ook een tijd lang niet volmaakt gelukkig
zijn geweest, hetgeen betekent dat de mens zich al voor de zondeval ongelukkig
voelde, terwijl God van alles gezegd had het goed was.
De theologie
van de paus leidt noodzakelijkerwijs ook tot een geheel ander zicht op
begeerlijkheid. Duidelijk onder woorden gebracht door E.H. Goethals: “Laten we
even aannemen dat de eerst mens pas gelukkig was als hij een vrouw had met wie
hij een huwelijksgemeenschap kon vormen. Vermits de mens niet anders kan dan
het geluk verlangen en nastreven zoals hij het zich indenkt in de gegeven
toestand van zijn besef, moest die eerste mens dan ook begeerte hebben naar
zijn vrouw, en wel als echtgenote, vermits het juist dat was wat hij nodig had
om gelukkig te zijn met de hulp die bij
hem paste. Dat wil zeggen dat hij de zinnelijke lust of begeerlijkheid reeds
had voor zijn zonde, wat de hele theologie
van Johannes Paulus II ons wil doen geloven.[27]”
Begeerlijkheid is in de visie van de paus slechts zondig wanneer het leidt tot verslaving of gebruik van de ander
als een object voor lustbevrediging[28].
Vrijwilligheid
Bovenstaande
definitie van begeerlijkheid is een heel andere dan totnogtoe in de kerk
gebruikelijk was, het spreekt alleen van begeerlijkheid wanneer de ander als
object voor eigen bevrediging gezien wordt, waarbij het eerder de
onvrijwilligheid is die als zonde gezien
wordt[29].
Daarmee geheel in lijn met de moderne tijd waarin ook veel over verkrachting
binnen het huwelijk gesproken wordt, alles mag, zolang beide er maar vrijwillig
mee instemmen. In de Tvl staat de vrijheid van de gave voorop[30],
en “Wie liefde zegt, zegt vrijheid. Liefde laat zich immers niet dwingen.[31]”
Het vrijwillig je aan elkaar geven in een gevende liefde, het klinkt allemaal
mooi en romantisch. Toch spreekt de H. Schrift ook op een andere wijze over de
geslachtsgemeenschap. Het is namelijk een plicht, de man heeft geen vrije
beschikking over zijn lichaam, maar zijn vrouw heeft die vrije beschikking. En
andersom geldt hetzelfde voor de vrouw. In de gedachte van de TvL is het
strijdig met het beginsel van het huwelijk dat er sprake is van plicht en van
moeten. Maar Er is ook een min of meer negatief motief voor het hebben van
geslachtsgemeenschap, namelijk als middel tegen de boze begeerlijkheid. Dat
klinkt misschien wat minder verheven en mooi, maar is wel een menselijke
realiteit. De
echtlieden kunnen natuurlijk ook besluiten om de verleiding op een andere
manier te weerstaan, door gebed, sacramenten, waakzaamheid en versterving, deze
manier is in de ogen van God volmaakter en verdienstelijker, maar de
eerstgenoemde manier is zonder meer toegelaten.
Het ontkennen van deze wederzijdse verplichting
heeft al vele huwelijken geruïneerd en mannen zowel als vrouwen tot allerlei
erge zonden gedreven. Niet voor niets zegt de H. Paulus immers dat man en vrouw
hun echtelijke plicht moeten vervullen ter vermijding van ontucht (1 Kor. 7, 2
en 3). Daarom zou het zeer zegenrijk zijn voor onze huwelijken wanneer we ook
op dit punt weer leven in overeenstemming met wat de H. Schrift ons leert. Om
het juiste evenwicht te bewaren is het tegelijkertijd nodig dat de echtgenoten
versterving en zelfbeheersing oefenen en vergeving vragen wanneer ze uit louter
bevrediging van lust gemeenschap gehad hebben. En zo kunnen de echtgenoten ook
besluiten om voor een bepaalde periode af te zien van gemeenschap, om zich aan
gebed te wijden, maar hiervoor is beider toestemming vereist.
Trente en begeerte
Net als
bij het gebruik van het woord sacrament wordt het woord ‘begeerte’ dus heel
anders ingevuld. Dat begeerlijkheid zonde is dat is wel duidelijk uit de H.
Schrift (Rom. 6, 12; 7, 7, 14-20). Wat begeerte is wordt duidelijker wanneer we
luisteren naar wat het concilie van Trente gezegd heeft: “Dat echter in de
gedoopten de begeerte en de brandstof blijft, erkent en voelt dit heilig
Concilie, omdat dit teruggebleven is voor de strijd, kan het diegene die door
de genade van Christus geholpen haar manhaftig bestrijden, niet schaden. Veel
meer geldt: ‘Wie juist gestreden heeft, krijgt de krans (van de overwinning)’
(2 Tim. 2, 5). Deze begeerte, zo verklaart het heilig Concilie, die de apostel
eertijds zonde noemt, heeft de katholieke Kerk nooit zo begrepen, dat wat zonde
wordt genoemd, ook werkelijk en op eigenlijke wijze zonde zou zijn in de
herborenen, maar dat zij (deze begeerte) uit zonde is en tot zonde neigt. Wie
het tegenovergestelde beweerd, hij zij verdoemd.“[32]
Begeerte is dus de zondige neiging tot bevrediging en prikkeling van de
seksuele lusten. Paus Johannes Paulus II zegt weliswaar dat de begeerlijkheid
zondig is, maar hij geeft een heel ander invulling aan wat begeerlijkheid is.
De doelen van het H. Huwelijk
Volgens de TvhL heeft God de persoonsgemeenschap ingesteld, vruchtbaarheid is niet langer het eerste doel, maar de eenheid tussen man en vrouw is het eerste, en de vruchtbaarheid behoort tot de waarde van die eenheid. Daarmee is de persoonsgemeenschap per definitie goed en
nastrevenswaardig. Weliswaar wordt gezegd dat je open moet staan voor een
eventuele zwangerschap, en dat gebruik van de pil om die reden verkeerd is.
Maar volgens de TvL is het wel goed om zoveel seks te hebben als je maar wilt,
zolang het maar binnen het huwelijk is en zolang je maar geen pil o.i.d. gebruikt.
Dit is in duidelijke tegenspraak met Kor. 7 vers 5 waar staat dat (tijdelijk)
afzien van geslachtsgemeenschap gepast is om zo dichter bij God te komen, zoals
dat ook het geval is met vasten. In lijn met deze gedachtegang zie je dat de
nieuwe Katholieke Catechismus[33]
ook aangepast is aan de nieuwe visie. In deze nieuwe Catechismus wordt gezegd
dat de seksualiteit gericht is op de liefde tussen man en vrouw[34].
Er is hier dus geen sprake van de gerichtheid op het verwekken van kinderen, waar de Katholieke
Kerk altijd vanuit gegaan is. Hetzelfde zie je wanneer je de oude met de nieuwe canon vergelijkt,
kijk bijvoorbeeld maar naar de artikelen 2012, 2013 en 2015 van de oude canon
(1917) en canon 1055 §1, 1057 §2 en 1061 §1 van de nieuwe canon (1983). Opvallend
is hierbij ook het woordgebruik, niet langer wordt gesproken over het huwelijk
als een ‘contract’ maar als ‘verbond’. En er wordt een nieuw doel van het
huwelijk genoemd, bonum coniugum
(‘het goed voor beide echtlieden’) waarbij dit begrip niet nader gedefinieerd
wordt. Ook wordt er niet langer gezegd dat het huwelijk bedoeld is om de kwade
begeerlijkheid uit te doven, daar hoeven we ons vanuit de nieuwe theologie blijkbaar
geen zorgen meer om te maken… Tenslotte wordt het huwelijk als geconsummeerd beschouwd
wanneer de beide echtlieden zich wederzijds aan elkaar geven en elkaar
accepteren. Heel belangrijk, omdat een huwelijk nog ontbonden kan worden
wanneer het niet geconsummeerd is. Die nieuwe regel in de canon houdt dus veel
meer in dan wat in de oude canon staat, waar er vanuit gegaan wordt dat een
huwelijk geconsummeerd is zodra geslachtsgemeenschap plaatsgevonden heeft.
Tegenwoordig wordt deze nieuwe omschrijving van wat geconsummeerd is gebruikt
om onder een bestaand huwelijk uit te komen, omdat er wel geslachtsgemeenschap
zou hebben plaatsgevonden, maar er geen sprake zou zijn van volledig accepteren
van elkaar en je aan elkaar geven.
NFP
Wanneer de
doelen eenmaal verschoven zijn ontstaat een bijna volledige ontkoppeling tussen
geslachtsgemeenschap en het verwekken van kinderen. De TvL maakt weliswaar
bezwaar tegen onnatuurlijke anticonceptie, maar de natuurlijk anticonceptie
wordt gepromoot. Men is er zelf trots op dat deze natuurlijke anticonceptie,
ook wel ‘Natural Family Planning’ (NFP)[35]
genoemd, volgens wetenschappelijk onderzoek even betrouwbaar is als de
anticonceptiepil (Herrmann et al., 2007)[36].
God krijgt dus nog een klein kansje op een zwangerschap, maar verder heeft
geslachtsgemeenschap niet noodzakelijkerwijs iets uit te staan met het krijgen
van kinderen.
Natuurlijk
kunnen er zwaarwegende redenen zijn om NFP toe te passen, bijvoorbeeld bij
ziekte van de moeder of armoede. Maar wanneer NFP zonder zwaarwegende reden
binnen het huwelijk toegepast wordt is dit een zonde, het doel van de geslachtsgemeenschap
wordt namelijk willens en wetens en buitengesloten. Zo leert ons bijvoorbeeld H.
Augustinus die aangeeft dat de gemeenschap buiten de noodwendigheid van de
voortplanting niet wordt toegestaan ter wille van het huwelijk, maar ter wille van
het huwelijk niet wordt aangerekend[37].
Vandaar dat hij verder schrijft: “Als de vleselijke begeerlijkheid wel eens te
buiten gaat wat tot het verwekken van kinderen noodzakelijk is, is dit niet een
kwaad dat eigen is aan de echtverbintenis, maar een kwaad dat vergeeflijk is
ter wille van het goede van de echtverbintenis.[38]”
Er is gemeenschap buiten de noodwendigheid van zwangerschap met de bedoeling om
zichzelf van bekoring te vrijwaren, hierbij is er kwijtschelding vanwege de
huwelijkstrouw (1 Kor. 7: 6). Terwijl gemeenschap die de bevrediging en
prikkeling van de zinnen tot doel heeft een dagelijkse zonde is, waarvoor we
bidden ‘vergeef ons onze zonden’.
Terug tot voor de oorspronkelijke onschuld
Een ander
belangrijk aspect van de TvL is de zogenaamde oorspronkelijke onschuld, de
situatie van de mens voor de zondeval. Na deze zondeval voelde de mens voor het
eerst schaamte, terwijl Adam en Eva zich voordien niet voor elkaar schaamden,
ondanks het feit dat ze naakt waren. Deze schaamte wordt volgens paus Johannes
Paulus II vooral veroorzaakt doordat de man zijn vrouw niet langer als gave ziet,
maar haar als lustobject en voor de vrouw andersom evenzeer.[39]
De schaamte wordt dus eerst en vooral betrokken op het lichaam en de schaamte
tussen man en vrouw. Dat is een duidelijk andere interpretatie dan totnogtoe
gebruikelijk, waarin de schaamte een veel weidser begrip is, niet slechts
betrokken op de naaktheid en lichamelijkheid. De paus meent ook dat echtlieden
die schaamte kunnen overwinnen, wanneer ze elkaar weer echt als gave zien.
Daarin moeten we volgens hem terug tot voor de zondeval, tot de oorspronkelijke
bedoeling van God. Hierin trekt hij dezelfde lijn als de lijn waarmee hij zijn
audiënties begint, namelijk de gedachte dat de oorspronkelijke bedoeling waarnaar
Jezus in Matt. 19 verwijst de oorspronkelijke onverbrekelijkheid van het
huwelijk is. Sterker nog, ondanks de
zondeval blijft iets van die oorspronkelijke onschuld in de mens bestaan, zo
leert ons Johannes Paulus II[40].
Maar wanneer die oorspronkelijke onschuld nog in de mens bestaat, waarom is de
verlossing dan nodig, ja noodzakelijk? De Kerk leert toch dat we die
oorspronkelijke onschuld verloren hebben en dat die aangeboren schuld slechts
vergeven wordt door het sacrament van het Doopsel.
Sterker
nog de hele definitie van wat de oorspronkelijk onschuld is wordt veranderd. Het
is volgens de paus het afwijzen van de gift en een verlies van de gemeenschap
van personen[41].
Hij zegt verder dat er weliswaar grote verschillen zijn tussen de
oorspronkelijke staat van onschuld en de staat van de mens na de zondeval, maar
het ‘beeld van God’ geeft ons een basis van continuïteit en eenheid[42].
In zijn
artikel ‘Weerwoorden - Het geloof van JP-II, deel II’ wees Tom Zwitser er reeds
op dat de theologie van paus Johannes Paulus II sterk neigt naar de alverzoeningsleer,
om het voorzichtig uit te drukken. “De kerk leerde sinds de vroegste eeuwen
namelijk altijd dat bij de zondeval de mens zijn Godsgelijkenis (similitudo Dei) geheel verloor en dat het beeld Gods (Imago
Dei) beschadigd
raakte. Alleen Christus heeft als enige mens na Adam van nature de volkomen
gelijkenis van God, maar wij hebben dat niet van nature. Wij kunnen alleen maar
een ‘verwonde’ Imago Dei zijn en al helemaal geen gelijkenis Gods.
Navarro-Valls benoemt hiermee een van de lekpunten in de theologie van JPII: JPII
vond dat ieder mens is geschapen als beeld en gelijkenis
van God. Ook de mens buiten de Kerk. Dit, terwijl het de kerk altijd heeft
geleerd dat het beeld en gelijkenis Gods van een mens pas weer in de doop en in
het geloof in Christus hersteld worden: dus middels de bovennatuurlijke genade.
Pas dan treed er weer herstel op van de zondeval. Maar gezien vanuit de leer
van Woityła die leerde dat alle mensen één in Christus zijn en dat alle mensen
deel aan zijn verlossing hebben, is het niet vreemd dat hij ook vond dat ieder
mens al bij zijn geboorte beeld en gelijkenis van God is.“ Diezelfde tendens is
te zien bij de TvL, een afzwakken van de gevolgen van de zonde en het ideaal
als zou de mens (binnen het huwelijk) kunnen terugkeren tot die
voorparadijselijke situatie, waarin geen schaamte meer is.
Geheel in
lijn daarmee heeft de paus opdracht gegeven om de beruchte braghe, de windsels
waarmee de naaktheid van veertig figuren in de Sixtijnse kapel werd bedekt, tijdens
de restauratie te laten verwijderen. De braghe die op bevel van het Concilie
van Trente in 1565 aangebracht werden zijn echter wel gehandhaafd, want
daaronder bleek niets meer te zitten. Met het verwijderen van deze braghe wordt
dus een andere lijn gekozen dan in de bepaling van Trente waarin stond dat “Lichamelijke
schoonheid en erotiek mogen in de religieuze kunst geen rol spelen; naakt moet
zoveel mogelijk vermeden worden. Het schilderen van menselijk naakt was alleen
toegestaan wanneer het niet anders kon om de desbetreffende boodschap duidelijk
te maken.”[43]
Het verwijderen van de braghe en tonen van de naaktheid en erotiek passen bij
de periode waarin de kerk een ongebreidelde geloof leek te hebben in de
goedheid van de mens. Een tijd waarin alles moest kunnen. De preutsheid zijn we
te boven, voor verleiding tot zonde hoeven we niet langer bang te zijn. Het
misbruik in de kerk toont aan dat dit levensgevaarlijk is.
Een van de uitleggers van de TvL
In vele
publicaties in de Verenigde Staten maar ook in Nederland wordt verwezen naar Christopher
West, als grote verdediger en uitlegger van de TvL.[44]
Christopher West is een graag geziene spreker en schrijver van vele boeken,
zijn invloed in de VS maar ook Europa is niet te onderschatten. Zo wordt
bijvoorbeeld een artikel van hem gepubliceerd op de website van de afdeling
Huwelijk en Gezin van het bisdom Haarlem-Amsterdam[45].
Het artikel bevat heel merkwaardige uitspraken, zoals deze: “Als, zoals
Johannes Paulus het zegt, alleen het lichaam Gods mysterie van liefde kan
vertalen….”. En deze: “Het doel van het kwade is om de lichaamstaal te
verwarren. En kijk eens hoe veel succes hij heeft gehad. Hoe velen van ons
denken bijvoorbeeld dat het lichaam en de gave van de seksualiteit de laatste
plaats is waar je de aanwezigheid van God kunt vinden?” Maar in andere
publicaties gaat de heer West veel verder, ik weet niet zeker of degenen die
hem citeren zich daarvan bewust zijn.
Hier een
samenvatting van één van zijn artikelen[46]
bij wijze van voorbeeld. Oordeelt u zelf. West zegt in dit artikel dat velen de
leer van de kerk betreffende seks afwijzen, omdat het allemaal over verboden
gaat (dit mag niet en dat mag niet) generaties lang werden overheerst door een repressieve
aanpak. Daar moeten we vanaf en we moeten loskomen van het preutse gedoe, een
nieuwe theologie ontwikkelen. Die theologie biedt ons de Z. Johannes Paulus II.
Door te leven volgens onze ware seksualiteit vervullen we het doel van ons
leven. Jezus heeft ons dit geopenbaard toen Hij zei: “Hebt elkander lief, zoals
Ik u heb bemind” (Joh. 15, 12). En hoe had Jezus ons lief? “Dit is mijn lichaam, dat voor u wordt overgeleverd”
(Luc. 22, 19). God heeft ons de seksuele begeerte gegeven als een kracht om
lief te hebben, zoals Hij liefheeft. Het gegeven ‘ja-woord’ bij het huwelijk
wordt herhaald en bekrachtigd bij elke keer dat de echtlieden
geslachtsgemeenschap hebben. Volgens hem
zou het heel ongezond zijn wanneer echtlieden hun huwelijksbelofte niet
regelmatig zouden vernieuwen! Integendeel, ze moeten dat heel regelmatig doen. Zelfbevrediging,
overspel, echtbreuk, sterilisatie, homoseksualiteit enz, zijn geen vernieuwing
van de huwelijksbelofte. Maar, zo vraagt hij zich af, zijn mensen die dit doen
in wezen slecht? Nee, zo zegt West. Volgens hem zijn dergelijke mensen slechts
in de war over hoe ze hun behoefte aan liefde kunnen bevredigen. In een gebed
aan het eind dankt hij God voor de seksuele begeerte die hij gekregen heeft en vraagt
om de seksuele begeerte te ervaren zoals God hem geschapen heeft.
Zoals
eerder gezegd gaat West er, geheel in lijn met de TvL, vanuit dat God de
seksuele begeerte geschapen heeft, dat die dus goed is en eigen aan het
menselijk bestaan. Wanneer dit waar is dan is er geen noodzaak meer om te
strijden tegen het vlees en de kwade begeerte, zoals bijvoorbeeld Kolossenzen 3,
5 ons leert. De visie zoals West die promoot zet alles op z’n kop, en dat is
niet iets dat ik verzin, maar hij zegt het zelf: “Houdt uzelf vast!! Wanneer we
tot ons nemen wat de Heilige Vader ons zegt in zijn Theologie van het Lichaam,
zullen we onszelf, anderen, de Kerk, de sacramenten, genade, God, hemel,
huwelijk en celibaat….nooit meer op dezelfde manier zien als we tevoren deden. "[47]
Conclusie
De Tvl is
een eerste stap in de richting van groter kwaad. Onderstaand een schema dat dit
kort weergeeft.
 |
| Add caption |
Johannes
Paulus II wijst anticonceptie en abortus weliswaar af, maar tegelijk wordt de
basis voor deze afwijzing wel afgezwakt. Zo schreef de paus in zijn tijd als parochiepriester
een boek over het huwelijk met de titel: “Liefde en verantwoordelijkheid”,
hierin noemt hij abortus en grove overtreding, maar als reden noemt hij alleen
de mogelijke schade voor de vrouw door een eventuele neurose, als gevolg van schuldgevoelens
enzovoorts. Met geen woord wordt gerept over het kind dat bij een abortus
vermoord wordt[48].
Voorts zegt hij in ditzelfde boek dat er geen enkele reden is om over
anticonceptie te spreken is samenhang met abortus, dat zou zelfs hoogst ongepast
zijn. Vanuit de traditionele Katholieke visie is er echter alle reden om dit
met elkaar in verband te brengen, enerzijds omdat de pil en het spiraaltje zelf
abortief werken en anderzijds omdat dezelfde onchristelijke manier van denken
achter beide zaken schuilt.
Het zelf
bepalen van het aantal kinderen is in de
Katholieke traditie iets dat onbekend is, het aantal kinderen werd altijd aan
Gods voorzienigheid overgelaten. In de TvL wordt echter steeds gesproken, over ‘verantwoordelijk
ouderschap’, en ‘natuurlijke familie planning’. Alsof ouders die leven in
vertrouwen op Gods voorzienigheid onverantwoordelijk zijn! En al dat plannen en
zelf reguleren heeft niet, zoals vaak beweerd wordt, tot gelukkige en
liefdevolle gezinnen geleid. Maar veeleer tot ijskoude berekenende en
hedonistisch levende ouders en hun kinderen (of kind, omdat veel ouders nog
maar één kind ‘nemen’).
Men heeft
het vandaag dan wel over nieuwe evangelisatie, men doet er echter goed aan om
deze evangelisatie bij uitstek te benutten: grote echt Katholieke gezinnen die
pal staan voor hun geloof. Dat is de beste evangelisatie.
Samenvattend
De
Theologie van het Lichaam is NIET Katholiek, omdat:
·
Het
Lichaam en de lichamelijkheid verheerlijkt wordt terwijl het belang van de ziel
die gered moet worden onvoldoende aan bod komt.
·
Geslachtsgemeenschap
gezien wordt als intrinsiek goed, waarbij we bij uitstek het beeld van God
vertonen, van de Drie-eenheid.
·
De
taal verdraaid wordt en woorden een totaal andere betekenis krijgen, zoals
sacrament wat geen genademiddel meer is door Christus ingesteld, maar een teken
van een hogere onzichtbare werkelijkheid. Zodoende kan ook het lichaam een
sacrament genoemd worden.
·
De
seksuele begeerte niet langer als zonde wordt aangemerkt.
·
De
schuld door de erfzonde en de gevolgen hiervan op zo’n zachtst gezegd
verdoezeld worden, het gevaar van de verleiding tot zonde wordt
gebagatelliseerd.
Wilt u meer lezen?
·
Casti
Connubii, over het Christelijk huwelijk,
Paus Pius XI, http://www.rkdocumenten.nl/rkdocs/index.php?mi=600&doc=526
·
De
bono coniugali, Het goede van het Huwelijk, Aurelius Augustinus, http://www.newadvent.org/fathers/1309.htm
·
Arcanum, Paus Leo XIII, 1880, http://www.newadvent.org/library/docs_le13ar.htm
·
Summa
Theologica, Thomas van Aquino, met name de delen over: Schepping, de mens,
begeerlijkheid, en het Huwelijk, http://www.newadvent.org/summa/
·
Van
de ergernis rond de Encycliek ‘Humanae Vitae’ tot ‘Exhortatio Familiaris Consortio’ en het Handvest
‘Rechten van het Gezin’ van Johannes Paulus II, C. Goethals Pr., 1984
·
Theology of the Body, Michael J. Matt, The Remnant, http://www.remnantnewspaper.com/Archives/archive-2008-theology_of_the_body.htm
·
John Paul II and the ‘Theology of the Body’ – A Study
in Modernism, Randy Engel, http://www.newengelpublishing.com/products/Theology-of-the-Body.html
·
Katholieke
Sexuele Normen, Ioánnes Courlísius, Domus Editória v.z.w., http://www.courlisius.org/katholieke-sexuele-normen
[1] 1e
audiëntie, De eenheid en de onverbreekbaarheid van het huwelijk, sept. 1979,
nr. 1
[2] ‘Van de ergernis rond de Encycliek ‘Humanae Vitae’ tot ‘Exhortatio Familiaris Consortio’ en het Handvest
‘Rechten van het Gezin’ van Johannes Paulus II’, Nationale
Stichting Jeugd, Huwelijk en Gezin, Brussel, 1984
[3] In: “Witness
to Hope” (Getuige van hoop), pag. 336, 343, 853
[4] Deze
invloed van JPII is ook merkbaar in de Catechismus van de Katholieke Kerk, waar
de voortplanting wel een doel van het
huwelijk genoemd wordt, maar niet het voornaamste en eerste doel (CKK 2363,
2366). Cursief toegevoegd.
[5] Vanaf
juli 1984
[6] 1e
audiëntie, De eenheid en de onverbreekbaarheid van het huwelijk, sept. 1979,
nr. 1
[7] 6e
audiëntie: “De analyse van de jahwistische tekst geeft ons bovendien de
mogelijkheid om de oorspronkelijke eenzaamheid van de mens te verbinden met het
zich bewust zijn van zijn lichaam waardoor de mens zich van al de
"animalia" onderscheidt en zich van hen losmaakt, en waardoor hij een
persoon is.” 24 oktober 1979, nr. 3.
7e audiëntie: “Het
alternatief tussen dood en onsterfelijkheid dat volgt uit Genesis 2, 17 stijgt
boven de essentiële betekenis van het lichaam van de mens uit in die zin dat
het niet alleen slaat op de eschatologische betekenis van het lichaam maar van
het mens-zijn als zodanig, in zijn onderscheiden-zijn van alle levende wezens,
van de 'lichamen'. Maar dat alternatief betreft wel op een heel speciale manier
het 'uit stof van de aarde' geschapen lichaam.”, oktober 1979, nr. 4.
[8] 15e
audiëntie: “Die vrijheid ligt juist ten grondslag aan de echtelijke betekenis
van het lichaam. Het menselijk lichaam met zijn sekse, zijn mannelijkheid en
zijn vrouwelijkheid, is in het mysterie van de schepping gezien niet alleen een
bron van vruchtbaarheid en voortplanting, zoals in heel de orde van de natuur,
maar houdt van 'het begin' af het attribuut 'echtelijk' in, dat wil zeggen het
vermogen om liefde uit te drukken, juist die liefde waarin de mens als persoon
gave wordt en - door die gave - de eigenlijke betekenis van zijn 'zijn' en
'bestaan' verwezenlijkt.” En “De openbaring en de ontdekking van de echtelijke
betekenis van het lichaam verklaren het oorspronkelijke geluk van de mens en
openen tegelijkertijd het perspectief van zijn aardse geschiedenis, waarin hij
zich nooit zal onttrekken aan dit onontbeerlijke 'thema' van zijn eigen
bestaan.”, januari 1980, nr. 1 en 5.
[9] CASTI CONNUBII, Inleiding, Hoofdstuk 2, nr. 9,
http://www.rkdocumenten.nl/rkdocs/index.php?mi=600&doc=526
[10] 9e
audiëntie: Bij de gemeenschap van personen verkrijgt de mens het ‘beeld van
God’, “In die eerste uitdrukkingswijze van de mens, 'vlees van mijn vlees',
ligt ook een verwijzing opgesloten naar de reden waarom het lichaam echt
menselijk is en dus naar dat wat de mens bepaalt als persoon, dat wil zeggen
als wezen dat ook met heel zijn lichamelijkheid 'op God gelijkt'.”, 14 november
1979, nr. 4.
[12]
Miniserie Theologie van het Lichaam op Radio Maria door Vincent Kemme
[13] Stefan
van Aken en Lisette van Aken- de Graaf, ‘Menselijke liefde in het plan van God’,
Pag. 25 en 26 en 10e audiëntie 21 november 1979, nr. 2
[14] De
echtelijke betekenis van het lichaam (het één vlees worden)
maakt immers deel uit van het oorspronkelijke scheppingsplan dat de mens
gelukkig maakt: “De openbaring en de ontdekking van de echtelijke betekenis van
het lichaam verklaren het oorspronkelijke geluk van de mens en openen
tegelijkertijd het perspectief van zijn aardse geschiedenis, waarin hij zich
nooit zal onttrekken aan dit onontbeerlijke 'thema' van zijn eigen bestaan.”, 15e
audiëntie: januari 1980, nr. 1 en 5.
9e audiëntie: “De mens wordt
niet zozeer beeld van God op het moment van de eenzaamheid maar eerder op het
moment van de gemeenschap….. En dat is zo, omdat die eenheid die door het
lichaam verwezenlijkt wordt, van het begin af niet slechts op het 'lichaam'
wijst, maar ook op de 'geïncarneerde' gemeenschap van personen.”, november
1979, nr. 3 en 5
[16] 9e
audiëntie: “Het scheppingsverhaal van de mens in hoofdstuk 1 bevestigt van het
begin af en rechtstreeks dat de mens, als man en vrouw, geschapen is 'als beeld
van God'. Het verhaal uit hoofdstuk 2 spreekt daarentegen niet van het 'beeld
van God' maar het laat op zijn eigen manier zien dat de volledige en
definitieve schepping van 'de mens' (die eerst de ervaring van de
oorspronkelijke eenzaamheid opdeed) wordt uitgedrukt door het leven schenken
aan die 'communio personarum' die gevormd wordt door man en vrouw. Op die
manier stemt de jahwistische tekst overeen met de inhoud van het eerste
verhaal.
Willen wij omgekeerd ook uit de
jahwistische tekst het begrip 'beeld van God' aflezen, dan kunnen wij afleiden
dat de mens niet alleen door zijn eigen mens-zijn beeld en gelijkenis van God
is geworden, maar ook door de gemeenschap van personen die man en vrouw van het
begin af vormen. Een beeld heeft als functie, het model te weerspiegelen, het
prototype ervan weer te geven. De mens wordt niet zozeer beeld van God op het
moment van de eenzaamheid maar eerder op het moment van de gemeenschap.” 14
november 1979, nr. 3.
[17] Ibid
[18] Simon
Dankers, ‘In liefde verenigd’, Colomba 2009, pag. 71
[19] 89e
audiëntie: “De opening van de passage die we nu bespreken (Efeziërs 5,21-33), ...
De auteur spreekt over de wederzijdse onderwerping van de echtgenoten, van man
en vrouw, en op deze wijze legt hij de woorden uit die hij later zal schrijven over
de onderwerping van de vrouw aan de man. We lezer daar: "Vrouwen, weest
aan uw man onderdanig als aan de Heer" (5, 22). Door dit zo te zeggen, bedoeld
de auteur niet dat de man de heer is van de vrouw en dat het interpersoonlijke verbond
wat eigen is aan het huwelijk een verbond van overheersing van de man over de
vrouw is.” 11 aug. 1982, nr. 3.
[20] 19e
audiëntie: “De mens verschijnt in de zichtbare wereld als de hoogste
uitdrukking van de goddelijke gave, omdat hij de innerlijke dimensie van de
gave in zich heeft. En daarmee brengt hij in de wereld zijn bijzondere
gelijkenis met God, en dank zij die gelijkenis overstijgt en beheerst hij
eveneens zijn 'zichtbaarheid' in de wereld, zijn lichamelijkheid, zijn
mannelijk- of vrouwelijkheid, zijn naaktheid. En wat eveneens een afspiegeling
is van die gelijkenis, is het fundamentele besef van de echtelijke betekenis
van het lichaam, een besef dat doordrenkt is van het mysterie van de
oorspronkelijke onschuld.”, 20 februari 1980, nr. 3.
[21] 19e
audiëntie, alinea 4
[22] 19e
audiëntie in zijn geheel en 103 alinea 4.
[23] Summa Theologiae; vraag 42: Het Huwelijk als sacrament, artikel 4.
[24] 5e
audiëntie: De betekenis van de oorspronkelijke eenzaamheid van de mens , oktober
1979
[25] 9e
audiëntie: “Op die manier wordt de betekenis van de oorspronkelijke eenheid van
de mens via de mannelijkheid en vrouwelijkheid uitgedrukt als overschrijding
van de grenzen van de eenzaamheid en tegelijkertijd als een bevestiging - ten
opzichte van beide menselijke wezens - van al wat in de eenzaamheid
constituerend is voor 'de mens'.”
[26] 15e
audiëntie: “Juist in die subjectieve dimensie als twee door hun man- en
vrouw-zijn bepaalde menselijke 'ego'-s, verschijnen beiden, man en vrouw, in
het mysterie van hun gelukkig makend 'begin' (We bevinden ons in de staat van
de oorspronkelijke onschuld en gelijktijdig van het oorspronkelijk geluk van de
mens).”, 16 januari 1980, nr. 5
[27] C.
Goethals Pr., “Van de ergernis rond de Encycliek ‘Humanae Vitae’ tot
‘Exhortatio Familiaris Consortio’ en het
Handvest ‘Rechten van het Gezin’ van Johannes Paulus II”, 1984
[28] Miniserie
Theologie van het Lichaam op Radio Maria door Vincent Kemme: “Leven in de Geest
bevrijdt ons van de verslaving aan de hartstochten. Het bevrijd ons niet van
onze seksuele verlangens, want daar hoeven we helemaal niet van bevrijd te
worden: die horen bij het originele plan van God voor man een vrouw, opdat zij
één vlees zouden zijn en icoon van de eenheid die er in de Drie-eenheid is.”
[29] 17e
audiëntie: “Het tegendeel van die 'verwelkoming' of 'aanvaarding' van de andere
mens als gave zou een doen wegvallen van de gave als zodanig zijn en dus een
omvorming en zelfs een herleiding van de ander tot de rang van 'object voor
mijzelf' (voorwerp van begeerte, van 'wederrechtelijke toe-eigening'
enzovoorts)… ”, 6 februari 1980, nr. 3
[30]
Simon Dankers, ‘In liefde verenigd’, Colomba 2009, pag. 38 en 17e audiëntie: “Belangrijk
is evenwel reeds hier in de context van Genesis 2, 23-25 vast te stellen dat
een dergelijke manier om de andere mens zijn gave af te dwingen (man van de
vrouwen omgekeerd) en die mens innerlijk louter tot 'voorwerp voor mij' te
herleiden, juist het begin van de schaamte zou moeten aangeven. Dit komt
namelijk neer op een bedreiging die tot de gave gericht wordt in haar op de
persoon betrokken intimiteit en getuigt van het innerlijk verloren gaan van de
onschuld in de wederkerige ervaring.”, 6 februari 1980, nr. 3
[31] Miniserie
Theologie van het Lichaam op Radio Maria door Vincent Kemme
[32] Sessio V - Decretum super peccato originali,
1546
[33] CATECHISMUS
VAN DE KATHOLIEKE KERK, 1997
[34] CCK alinea
2360 “De seksualiteit is gericht op de huwelijksliefde tussen man en vrouw. In
het huwelijk groeit de lichamelijke intimiteit van de echtgenoten uit tot een
teken en onderpand van de geestelijke gemeenschap. Tussen gedoopten wordt de
huwelijksband geheiligd door het Sacrament.”
[35] Natural
Family Planning (NFP) ontwikkeld door de Deutsche Arbeitsgruppe (NFP-DAG,
Sensiplan®) is een wetenschappelijk onderbouwde en zeer betrouwbare methode om
de vruchtbare en onvruchtbare dagen in de cyclus van een vrouw vast te stellen.
Door middel van het waarnemen van de signalen die het lichaam van de vrouw
afgeeft gedurende de cyclus, kan worden bepaald wanneer een paar vruchtbaar is.
[36] http://www.nfp-europe.org/nederland/navigatie/Bijlagen/NFP-even-betrouwbaar-als-de-pil.pdf.
De betrouwbaarheid van anticonceptiemethoden wordt uitgedrukt in de Pearl
Index, het aantal zwangerschappen per jaar per 100 vrouwen. De Sensiplan®
methode (oude naam: NFP-DAG) die wij onderwijzen, is ontwikkeld in Duitsland en
getest gedurende vele cycli van honderden vrouwen. Deze methode geeft gemiddeld
iets minder dan 2 zwangerschappen per 100 vrouwen per jaar.
[38] De
bono viduitatis, c. 4, nr. 5. Zie ook: Petrus Lombardus (1160) “Libri sententiarum”, lib. IV, dist. 27, nr 2.4; St. Thomas van Aquino, “Summa Theologiae”; aanhangsel, vraag 49, artikel 5, reactie op 2e bezwaar; paus Innocent XI “Errores doctrinae moralis laxioris”, 2109
[39] O.a.
16e audiëntie, nr. 1
[40] 31e
audiëntie: “We mogen zelfs zo ver gaan te zeggen dat dank zij de schaamte de
man en de vrouw in de toestand van oorspronkelijke onschuld blijven. Zij zijn
inderdaad voortdurend bewust van de echtelijke betekenis van het lichaam en
streven er om zo te zeggen naar deze tegen de begeerlijkheid te beschermen,
zoals zij ook zoeken de waarde te bevestigen van de gemeenschap of vereniging
van personen in de eenheid van het
lichaam.”, 25 juni 1980, nr. 1
[41] 26e
audiëntie, nr. 4 en 30e audiëntie nr. 4.
[42] 21e
audiëntie, nr. 7
[43] De
bepalingen van het Concilie van Trente over de kerkelijke kunst en de
handleidingen van Molanus (Historia Imaginum, 1570) en Paleotti worden door Mâle samengevat en later door Van
Laarhoven overgenomen. Bovenstaande is een citaat hieruit.
[44]
Bijvoorbeeld: “Miniserie Theologie van
het Lichaam” op Radio Maria door Vincent Kemme
http://theologievanhetlichaam.wordpress.com/2010/06/18/miniserie-theologie-van-het-lichaam-op-radio-maria-deel-1-introductie-en-de-beginsituatie-van-de-mens/”.
[45] “De Theologie van het Lichaam: een onderricht
in menszijn”, http://www.hoeksteen.org/index.php?id=44,
de website van de afdeling Huwelijk en Gezin van het bisdom Haarlem-Amsterdam.
[46] What is the Theology of the Body & Why is
it Changing so Many Lives? http://christopherwest.com/page.asp?ContentID=71
[48] Karel
Wojtila,’Liefde en Verantwoordelijkheid’, München 1979, hoofdstuk 5
